TRAXE DO RÉXIME: MIRIAM FERNÁNDEZ OTERO

Traxe militar do Réxime do Museo Provincial Pazo de Tor

O uniforme da época do Réxime franquista do Museo Provincial do Pazo de Tor é un bo exemplo de que, en moitas ocasións, as prendas son fontes históricas directas que nos falan de cuestións máis profundas da vida diaria que as do simple simple feito de vestir.

Este uniforme militar de gala posiblemente pertenceu a D. Miguel Ángel Quesada y Munuera (esposo de D. María Paz Taboada de Andrés ) coronel de artillería, Xefe Delegado para a fronteira portuguesa do servizo especial de vixilancia fiscal, falecido o 10 de decembro de 1967. O rango de Coronel de artillería identifícase polas tres estrelas de oito puntas das mangas da chaqueta e as granadas dos botóns da solapa do cuello.

Á altura do corazón posúe tres tres filas cun total de 12 condecoracións que, debido ó estado actual, tornase complexo a súa identificación, precisando horas de estudo e contemplación directa. A pesar diste inconveniente hai catro delas que a grandes rasgos puiden identificar: a Gran Cruz do Mérito Militar con Gran Distintivo Vermello (primeira fila superior, segunda columna á esquerda, primeiro pasador), a Medalla da Campaña 1936-1939 (segunda fila, segunda columna á esquerada, segundo pasador), a Cruz da Orde de San Hermenegildo (terceira fila, terceira columna á esquerda, terceiro pasador) e a Cruz á Constancia no Servizo (primeira fila inferior, primeira coloumna á
esquerda, primeiro pasador)

Sobre elas quedan restos dos enganches da placa co nome do propietario e no peto os enganches de cruces ó mérito.

A insignia bordada que o uniforme presenta na man esquerda é una Medalla Colectiva ó mérito en Campaña concedida á 13ª División, unidade coñecida co sobrenome de “Mano Negra”, creada o 16 de setembro de 1936 en Talavera de la Reina e capitaneada durante a Guerra Civil polo Xeneral de Brigada de Cabalería Fernando Barrón Ortiz, veterano da guerras de África. Esta unidade de choque estaba formada por lexionarios e regulares (Melilla e Tetuán), estes últimos na súa maioría marroquíes, dos cales seguramente obtivo o alcúme intimidatorio.

Concretamente a concesión desta medalla materializaríase o 21 de maio de 194, da cal temos as testemuñas (tanto da medalla coma dos seus movementos) recollidas polo Servizo Histórico Militar na obra Galería Militar Contemporánea: colección de biografías y retratos de generales que más celebridad han conseguido en los ejércitos liberal y carlista durante la última Guerra Civil:

“Fue concedida por O.C. de 21 de mayo de 1941, D.O. núm. 118 a la Trece División del Cuerpo de Ejercito Marroquí por sus méritos durante toda la campaña de la Guerra Civil en el bando nacional. 
Se organizó esta División en el año 1937 y tomó parte en la ofensiva del Frente de Madrid, rechazando los violentos ataques enemigos sobre la línea Sicilia-Molinero, cuesta de las Perdices y cerro de Águila, impidiendo el aislamiento de la Ciudad Universitaria.
Con motivo de la ofensiva enemiga sobre Segovia marchan a La Granja y Cabeza Grande unidades de la División que actúan brillantemente. En la ofensiva enemiga sobre Brunete, atacando con decisión y energía, cooperando a la derrota del enemigo, que abandonó gran numero de muertos y abundante material, posesionándose esta Gran Unidad del pueblo de Brunete tras reñida lucha que duró veinte días.
Sin cubrir en su totalidad las bajas sufridas en las operaciones antes citadas, se trasladó a Zaragoza para contener la violenta ofensiva enemiga de Aragón, que había cortado por el norte del Ebro la comunicación entre Zaragoza y Huesca. Entra inmediatamente en acción y actúan valerosamente en Alfajarín, Villamayor, Fuentes de Ebro y estación de la princesa (ferrocarril de Utrillas y Valmadrid). Otras unidades de infantería de la misma División intervienen en el frente de Aragón para actuar en la contraofensiva de Albarracín. Toman parte en las operaciones desarrolladas en Zuera, para restablecer con éxito las comunicaciones entre Zaragoza y Huesca. 
Interviene posteriormente, de manera destacada, en el avance hasta el río Alfambra y en la reconquista de Teruel, y trasladada al sector de Jaulin (Zaragoza) forma parte del Cuerpo de Ejército Marroquí, interviniendo en la rotura del frente enemigo, avanzando hasta Codo, rebasando Belchite y pasando en la noche del 23 de mayo de 1938, el río Ebro, venciendo la resistencia del contrario, constituyendo una cabeza de puente y alcanzando posteriormente la línea del Cinca. Toma parte en la ocupación de Lérida y en la defensa de la línea del río Segre. 
Desencadenada por el enemigo la ofensiva del 25 de julio en el Ebro (sector de Gandesa), esta División puso de relieve sus virtudes militares de disciplina, instrucción y capacidad combativa, deteniendo el avance, y posteriormente atacó, rompiendo las fortísimas posiciones enemigas, influyendo notablemente en la derrota del ejército contrario, que fue arrojado a la izquierda del Ebro en aquel sector. 
Tropas de esta Gran Unidad intervienen en la contención de los ataques enemigos en el sector de Serós, y cubren la línea del Segre, entre Lérida y la cabeza de puente de Balaguer. Toma parte en el avance sobre Cataluña ocupando Falset y alcanzando la línea Reus-Borjas del Campo; derrota a las fuerzas enemigas que pretenden defender el paso del Ordal, en la carretera de Villafranca del Penedés a Barcelona, alcanzando la línea de San Pedro Mártir-Vallvidrera-Tibidabo, que dominaba Barcelona, entrando en esta capital al día siguiente. 
Finalmente, la 13 División fue trasladada a Extremadura, interviniendo con igual éxito en las operaciones que se llevaron a cabo en este frente hasta el final de la campaña. 
Esta División, en cuantas operaciones tomo parte, realizó una labor meritoria, poniendo siempre de manifiesto sus virtudes militares”.
 A insignia ou escudo presentásemos bordado sobre a tea, maioritariamente en fío de ouro, destacando na parte central un círculo de aplique téxtil vermello coa man negra e o número trece (distintivo da 13ª División), flanqueado a ambos lados por dous leóns rampantes. Na parte superior atopamos una torre arroupada por follas de laurel bordadas probablemente en seda ou sedón, mentres que na parte inferior móstrasenos unha pequena cartela na que podemos ler “Al mérito en campaña”, rodeada de novo por laureles. Para delimitar as distintas partes do escudo emprégase o que parecen ser abelorios esféricos ou algún tipo de canutillo.

En canto ó escudo que posúe á altura do peito, no peto dereito, corresponde á insignia das brigadas de Navarra, seis unidades paramilitares formadas por batallóns carlistas (requetés) navarros que constituíron o groso do exército franquista, encargados de cubrir a fronte vasca dende Ondárroa a Orduña ó mando do Xeneral Solchaga. Formadas por un alto número de voluntarios, estas brigadas incluíron 13 Tercios de requetés, sete bandeiras da Falanxe e doce batallóns de Infantería, dos cales un era de tropas marroquíes.

Deste último dato podemos sacar a conexión entre os emblemas da 13ª División do Corpo de Exército Marroquí e o das brigadas de Navarra nun mesmo uniforme, ademáis de ter constancia de que coincidiron man a man na batalla de Brunete.

Con referencia ó resto de indumentaria, son abrigos e chaquetas empregadas para o exercicio militar.



Miriam Fernández OteroHistoriadora da Arte, Máster en Servicios Culturais (Especialidade na Xestión do Patrimonio Cultural) e arte textil. 

DÍA INTERNACIONAL DOS MUSEOS 2017: MUSEOS E HISTORIAS CONTROVERTIDAS. DICIR O INDICIBLE EN MUSEOS.

PEZAS DO PAZO DE TOR: ABANO DE PANTALLA




A Rede Museística Provincial alberga unha moi destacable colección de abanos. O primeiro ingreso tivo lugar o 12 de marzo de 1936, veu da man de D. José Costa Figueiras. Trátase dun abano chinés feito en óso calado;  seguiron ás doazóns nos vindeiros decenios co fin loable de enriquecer en cultura e patrimonio a sociedade. O Pazo de Tor, doado por María Paz Taboada de Andrés, é tamén un legado patrimonial para o seu desfrute, estudo e conservación. Os fondos do Pazo de Tor son de grande variedade, unha das mostras interesantes que presenta a modo de colección son os abanos. Escollemos para este novo artigo un abano moi especial, de tipo pantalla de procedencia francesa, nomeado alí como “écran à main” ou “écran de visage” probablemente do S. XVIII. Este tipo de abanos son aquí escasos e este atópase particularmente en moi bo estado, tendo en conta os materiais utilizados.

A peza escolleita di moito do contexto histórico, gusto ou moda do momento e por suposto, se indagamos un pouco, do seu uso  en orixe a maiores de refrescar. Espantaba os insectos e tamén protexía a cara do calor das enormes chemineas presentes en palacios e, porqué non, no Pazo. Aínda que non está no percorrido da visita, este alberga unha monumental lareira na pranta principal. Elementos similares aos abanos estaban presentes dende a antigüedade en civilizacións notables como a exipcia, babilónica, grega, romana... con usos que van do cotidián ao litúrxico. A variante de abano despregabre, ésta máis coñecida, virá de Oriente a Europa no S. XVI.

Este abano de pantalla ten máis interese porque presenta un relato (abundaban as esceas mitolóxica, románticas, teatrais ou históricas). Neste caso trátase dunha pasaxe histórica sobre Polonia, que atinxe ao Rei polaco Xoan III de Sobrieski na guerra contra o Imperio Otomano en Viena, a finais do S. XVII. Según relata o anverso do abano, Xoán III Sobrieski disponse a partir cara Viena coa súa familia presente despedíndose, a filla máis nova chora incesantemente, o motivo? Non estar preparada para a loita e acompañalo. Sen dúbida, o texto resulta revelador sobre os valores exaltados no momento.
Descripción técnica:

Abano de pantalla.

Orixe. Francés

Datación. S. XVIII

Materiais. Madeira, seda, cartón

Técnica de estanpación: gravado sobre cartón e fiado

Medidas totais: 41 cm X 23,5 cm

Variña: 27 cm

Bibliografía:

Mª del Rosario Fernández González, Encarna Lago González, Fernando Arribas Arias. (2002). Colección de Abanos do Museo Provincial de Lugo. Lugo, España: Deputación Provincial de Lugo

Courrier Europeén de l'art et de la curiosité. (1875). L'éventai d'écran. Gazette des Beaux-Arts, XII, 109 - 209.

Nathalie Rizzoni . (2008). Les écrans à main et l'éventail de Blaise et Babet (1783). 5/05/2017, de Collectiana Sitio web: http://www.collectiana.org/nathalie-rizzoni-les-ecrans-a-main-et-l-eventail-de-blaise-et-babet-1783.html

colaboradores de Wikipedia. (2017). Abanico. 5/05/2017, de Wikipedia, La enciclopedia libre Sitio web: https://es.wikipedia.org/wiki/Abanico